Naast decentrale selectie, loting en andere toelatingseisen blijkt de student zelf een grotere rol te spelen in de selectie voor een opleiding dan voorheen gedacht. Een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs laat zien dat gekwalificeerde jongeren niet altijd hun voorkeursopleiding kiezen. Het eindrapport brengt de afwegingen aan het licht die aankomende studenten in het hoger onderwijs al dan niet weerhouden om voor hun favoriete opleiding te kiezen. Dit onderzoek bevestigt de vermoedens dat dit fenomeen van ‘zelfselectie’ bij sommige mbo-4-studenten en havo- en vwo-scholieren speelt. Voorzitter van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) Terri van der Velden: “Dit onderzoek bevestigt de vermoedens die wij al langer hadden. Nu blijkt dat ook zelfselectie meespeelt in het kiezen voor een opleiding, kunnen we dat erkennen. Hopelijk is dit een eerste stap in het wegnemen van deze drempels voor aankomende studenten.”
Drempels
Zelfselectie is het mechanisme dat aankomende studenten met de juiste vooropleiding ervan weerhoudt om een specifieke opleiding in het hoger onderwijs te kiezen. Aankomende studenten zien dan vaak bedoeld of onbedoeld af van een opleiding, vanwege kenmerken (in de selectie) van deze opleiding. Een voorbeeld van een mogelijke drempel bij selectieve opleidingen is de timing van de selectieperiode, bijvoorbeeld als die vlak voor de examens is gepland. Studenten kunnen zich daardoor laten weerhouden en dat maakt voor hen deze opleidingen minder toegankelijk. Ditzelfde geldt overigens voor de timing van de matchingsdagen. Vaak organiseren opleidingen voorafgaand aan het academisch jaar een verplichte dag waarop studenten kennismaken met de opleiding en een vrijblijvend advies krijgen over hun persoonlijke match met de opleiding. Aanwezigheid op deze dag is verplicht, maar doordat deze dag in sommige gevallen tijdens de examenperiode valt, zijn ook deze opleidingen minder toegankelijk. Daarnaast is ook de voertaal van opleidingen een potentiële drempel. Steeds meer opleidingen worden in het Engels aangeboden, wat jongeren als obstakel kunnen zien om met een opleiding te beginnen. Hoewel deze angst niet reëel hoeft te zijn, kan deze onzekerheid jongeren weerhouden van een inschrijving bij hun favoriete opleiding.
Kansengelijkheid
Deze drempels vormen voor de ene groep jongeren een groter probleem dan voor de andere groep. Dit toont ook precies de zorgelijkheid van dit mechanisme aan; vanuit het oogpunt van kansengelijkheid is het niet wenselijk dat jongeren zichzelf bij voorbaat al uitselecteren. Deze gedachtegang is deels gebaseerd op de beleving van de student zelf, waardoor deze groep studenten onterecht kan inschatten dat iets hun kans op succes afneemt. Deze beleving kan onbedoeld de kwaliteiten en vaardigheden van de aankomend student overschaduwen, doordat deze vaak gekleurd is door eerdere ervaringen, de omgeving en de eigenschappen van de student. Van der Velden: “In onze ogen moet iedere scholier of student de mogelijkheid krijgen om aan de start van een selectie te verschijnen. Het is verontrustend dat een groep aankomende studenten zich bij voorbaat al zo kansloos voelt dat zij deze start niet aandurven.”
Aanbevelingen
Het rapport laat ook zien welke specifieke groepen het meest te maken hebben met zelfselectie. Uit het rapport volgen verder een aantal eerste aanbevelingen die zelfselectie kunnen verminderen, zoals het structureel aandacht geven aan dit mechanisme. Bewustwording van het probleem leidt hopelijk tot het wegnemen van drempels die de instroompatronen aanpassen. Dit kan bijvoorbeeld door bij wijziging van een opleiding, rekening te houden met eventuele zelfselectie. Zo is er bij Engelstalige opleidingen de mogelijkheid tot het invoeren van bijspijkerlessen, kunnen studenten meerdere opties krijgen voor selectiedagen en zouden veel genoemde drempels expliciet kunnen worden toegelicht op de websites. Van der Velden: “Door te erkennen dat zelfselectie een probleem is en eventuele drempels af te vlakken, durven hopelijk meer studenten de stap te zetten om aan hun favoriete studie te beginnen.”
