Vandaag publiceren het Trimbos-instituut, het RIVM en GGD GHOR Nederland een onderzoek naar het mentaal welbevinden van en middelengebruik onder studenten in het hoger onderwijs. De onderzochte periode, die van maart tot mei 2021 liep, geeft het eerste landelijke beeld van het welzijn van studenten. Het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) uit al langer grote zorgen over druk die studenten ervaren. Die zorgen worden nu bevestigd door cijfers die er niet om liegen. De resultaten laten zien dat in de maand voorafgaand aan de meting 76% van de studenten prestatiedruk ervaarde, 68% met emotionele uitputtingsklachten kampte, bijna 80% zich eenzaam voelde, 41% slaapproblemen had, 51% last van psychisch internaliserende klachten had en 26% ten minste af en toe of vaker de wens had om dood te zijn. Voorzitter Lisanne de Roos: “Het is schrikbarend om te zien dat zoveel studenten moeite hebben om hun hoofd boven water te houden en dat één op de vier studenten aangeeft zelfs af en toe of vaker de wens te hebben gehad dood te zijn. Na vandaag kan niemand meer zeggen dat mentale problemen slechts bij enkele studenten voorkomen. Deze cijfers tonen aan dat we te maken hebben met een prestatiegeneratie die mentaal de rekening betaalt voor financiële stress, ontoereikende begeleiding en hoge maatschappelijke maatstaven. Studenten verdrinken in mentale problemen”.
De studentenorganisatie ziet al jaren een neerwaartse trend: steeds meer studenten ervaren psychische klachten en prestatiedruk. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het welzijn van studenten lager ligt ten opzichte van andere bevolkingsgroepen; studenten becijferen hun leven met een 6, terwijl het landelijke gemiddelde al jaren rond de 7,5 ligt. In de onderzochte periode, voorjaar 2021, waren er coronamaatregelen van kracht maar aangezien de conclusies aansluiten bij eerdere bevindingen, kunnen de schrikbarende cijfers niet alleen verklaard worden door een ‘corona-effect’. De Roos: “Men zegt vaak dat studeren de leukste tijd van je leven is, maar dat blijkt meer uitzondering dan regel te zijn. We hebben te maken met problemen door overheids- en instellingsbeleid dat er in grote mate voor zorgt dat de welzijnscijfers van studenten lager liggen”. Het ISO pleit daarom voor systematische aanpassingen. “Zonder structureel geld zullen veel studenten onder constante druk blijven staan. Er moet een aanpak komen die leidt tot een onderwijssysteem dat bijdraagt aan de ontwikkeling van de studenten, en niet aan de uitputting ervan”, aldus De Roos.
De studentenorganisatie signaleert drie grote problemen die de cijfers uit het onderzoek kunnen verklaren:
Financiële stress
De resultaten van het onderzoek bevestigen eerdere bevindingen dat het leenstelsel voor stress en mentale klachten zorgt. Zo blijkt dat studenten met een hoge (verwachte) studieschuld vaker psychische klachten hebben dan studenten zonder een hoge studieschuld. Ook laat het onderzoek zien dat het middelengebruik hoger is bij studenten met een hogere studieschuld. “Het leenstelsel raakt studenten niet alleen in de portemonnee, maar ook mentaal. Een nieuw stelsel dat studenten meer financiële zekerheid geeft is nodig om de financiële zorgen van studenten te verminderen”, aldus De Roos.
De onderfinanciering van het hoger onderwijs
In de afgelopen jaren zijn de studentenaantallen gestegen. De bekostiging is echter niet meegestegen waardoor instellingen per student minder te besteden hebben. Als gevolg wordt de werkdruk van docenten alsmaar hoger, waardoor er te weinig tijd overblijft om studenten te ondersteunen of actief te benaderen. Zo blijkt uit het onderzoek dat 31% van de studenten met psychische klachten die hulp zochten binnen de instelling, die hulp niet kregen. Het gebrek aan bekostiging leidt tot het maken van andere keuzes; investeren in meer studentbegeleiding krijgt vaak geen prioriteit.
Hoge maatschappelijke maatstaven
Het ISO constateert tot slot dat de prestatiemaatschappij ervoor zorgt dat studenten hoge verwachtingen hebben én opgelegd krijgen. Enerzijds komen die hoge verwachtingen voort uit normen zoals een bindend studieadvies van soms wel 60 studiepunten. Anderzijds wordt de druk opgevoerd door steeds dwingendere sociale maatstaven, waarbij voornamelijk succes en hoogtepunten worden gedeeld. De Roos: “Niet alleen onderwijsinstellingen, maar ook de arbeidsmarkt en je sociale kring verwacht dat je presteert, of zelfs excelleert. Wanneer het een keer niet lukt om aan dat perfecte plaatje te voldoen, wordt dit vaak ervaren als falen”. De studentenorganisatie stelt daarom dat niet studiesucces, maar studentsucces centraal moet staan tijdens de studietijd. De Roos: “Studentsucces betekent niet alleen binnen een redelijke termijn af kunnen studeren, maar gaat ook over ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en het kunnen nemen van regie over het eigen leren. Het gaat dan dus niet meer over het gewenste plaatje, maar over het passende plaatje”.
